Μια βαθιά ανάσα αγωνίας διαπερνά τα δασικά οικοσυστήματα της Κύπρου, που βρίσκονται αντιμέτωπα με μια κλιματική κρίση ιστορικών διαστάσεων. Η παρατεταμένη ξηρασία, που έχει πάρει τη μορφή ενός αθώρου εχθρού, προκαλεί ανησυχία στους ειδικούς, οι οποίοι προειδοποιούν για την ίδια την ύπαρξη των πιο αρχαίων δασών του νησιού. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία της Δασικής Υπηρεσίας, σχεδόν το 40% των δέντρων στην εμβληματική Κοιλάδα των Κέδρων έχει ήδη ξεραθεί, σημαίνοντας μια πιθανώς μη αναστρέψιμη μεταβολή στο φυσικό τοπίο της Μεσογείου.
Ο Σάββας Ιεζεκιήλ, διευθυντής της Δασικής Υπηρεσίας, δεν άφησε περιθώρια για παρερμηνείες σε μια πρόσφατη συνέντευξή του. «Η συσσωρευμένη επίπτωση διαδοχικών ετών ελλιπούς βροχόπτωσης έχει ωθήσει τα δασικά μας συστήματα πέρα από τα όρια της αντοχής τους», δήλωσε χαρακτηριστικά. «Κοινά λόγια, αντιμετωπίζουμε το βαρύ ηθικό δίλημμα ότι ένας ακόμη ξηρός χειμώνας μπορεί να στερήσει από εμάς δέντρα που έχουν αντιστάσεις για αιώνες». Η απαισιόδοξη πρόγνωσή του υπογραμμίζει την ευαισθησία ακόμη και των πιο ανθεκτικών ειδών, όταν αυτά βρίσκονται αντιμέτωπα με χρόνιο υδραυλικό στρες.
Οι επιστημονικές αξιολογήσεις αποκαλύπτουν έναν ανησυχητικό σχηματισμό φθοράς, ο οποίος πηγάζει άμεσα από την έλλειψη βροχών. Ενώ τα νεαρά δέντρα συνήθως υποκύπτουν σε ζέστες μέσα σε εβδομάδες, τα ώριμα κέδρα και πεύκα – που παλιότερα θεωρούνταν αδιαπέραστα – δείχνουν πλέον σημάδια συστηματικής υποβάθμισης μετά από χρόνια ανεπαρκούς αναπλήρωσης των υπόγειων υδάτων. Η Κύπρος δεν έχει ζήσει τέτοια ξηρασία από το 2008, ωστόσο τα τωρινά μεγέθυ δείχνουν ότι η παρούσα κατάσταση είναι ακόμη πιο σοβαρή.
Οι επιπτώσεις, ωστόσο, δεν είναι ομοιόμορφες σε όλο το νησί. Οι δασικές εκτάσεις στις περιοχές Κακομαλιάς και Μαχαιρά έχουν πληγεί σοβαρά, με το τουρκικό πεύκο (Pinus brutia) και την ενδημική χρυσόβερη (Quercus alnifolia) να πληρώνουν το πιο βαριό τίμημα. Σην χερσόνησο της Ακάμας, τα ξεραμένα κουφάρια αλεπίου πεύκου (Pinus halepensis) απλώνονται ολοένα και πιο μακριά από την ακτή, αν και η υγρασία της θάλασσας εξακολουθεί να προσφέρει μια προσωρινή ανάσα στα δέντρα στα παράλια.
Σε αντίθεση, τα υψίπεδα του Τροόδους, με το μαύρο πεύκο (Pinus nigra) να κυριαρχεί, παραμένουν σχετικά σταθερά χάρη στα πιο δροσερά κλίματα και την διατηρημένη ατμοσφαιρική υγρασία. Παρόμοια, οι μικροκλιματικές συνθήκες στο ακρωτήριο Γκρέκο έχουν μέχρι στιγμής προστατέψει τα δάση από τις πιο άκρες εκδηλώσεις της ξηρασίας. Αυτή η γεωγραφική ανισοκατανομή δείχνει ξεκάθαρα το σύνθετο παιχνίδι μεταξύ υψομέτρου, απόστασης από τη θάλασσα και αντοχής του κάθε είδους.
Πέρα από τις άμεσες συνέπειες στα δέντρα, η παρατεταμένη ξηρασία έχει πυροδοτήσει έναν φαύλο κύκλο οικολογικών επιπτώσεων. Οι φυσικές πηγές, οι ζωτικοί υδάτινοι αγωγοί που τρέφουν χλωρίδα και πανίδα, έχουν σχεδόν σβήσει, ενώ πολλά ποτάμια έχουν μετατραπεί σε αδύναμα ρυάκια. Αυτή η υδάτινη σπανιότητα δημιουργεί κρίσιμα προβλήματα στην πανίδα, με τα πουλιά και άλλα άγρια ζώα να βρίσκονται σε αγώνα δρόμου για την εύρεση νερού.
Η κρίση που ξετυλίγεται θέτει τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής αντιμέτωπους με δυσάρεστα διλήμματα, ισορροπώντας μεταξύ άμεσων παρεμβάσεων και μακροπρόθεσμων σχεδίων προσαρμογής. Με τις μετεωρολογικές προβλέψεις να μην ανακοινώνουν τίποτα καλό, η προστασία των δασών της Κύπρου μπορεί να απαιτήσει καινοτόμες προσεγγίσεις στη διαχείριση του νερού και ειδικά πρωτόκολλα προστασίας για κάθε είδος. Η σκιά που πέφτει πάνω από τα δάση δεν είναι απλώς ένα περιβαλλοντικό ζήτημα. Είναι μια ύπουλη απειλή για την οικολογική ταυτότητα του νησιού και για την προσπάθεια διατήρησης της βιοποικιλότητας για τις επόμενες γενιές.