Η Κύπρος, ένα νησί που τα τελευταία χρόνια σηκώνει δυσανάλογο βάρος προσφυγικών ροών, αναλαμβάνει πρωτοβουλία σε ευρωπαϊκό επίπεδο για τη διαμόρφωση μιας ενιαίας και αποτελεσματικής πολιτικής επιστροφής παράτυπων μεταναστών. Υπό την καθοδήγηση του Υφυπουργού Μετανάστευσης, Νικόλα Ιωαννίδη, η Λευκωσία θα ηγηθεί κρίσιμων διαπραγματεύσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, φιλοδοξώντας να θέσει τις βάσεις για ένα κοινό ευρωπαϊκό πλαίσιο. Η κίνηση αυτή έρχεται σε μια συγκυρία όπου η ΕΕ εντείνει τις προσπάθειές της για τον έλεγχο των προσφυγικών ροών και την ενίσχυση της συνεργασίας με τρίτες χώρες σε συμφωνίες επανεισδοχής, αξιοποιώντας ακόμη και εμπορικά κίνητρα.
Η ενεργός συμμετοχή της Κύπρου πηγάζει από τη δική της, ομολογουμένως, δύσκολη εμπειρία. Μετά από μια πρωτοφανή αύξηση αφίξεων το 2022, που την κατέστησε για καιρό την χώρα με τις περισσότερες αιτήσεις ασύλου ανά κάτοικο στην ΕΕ, η μετανάστευση έχει γίνει ένα καυτό πολιτικό ζήτημα, πυροδοτώντας κοινωνικές εντάσεις και, δυστυχώς, βίαια περιστατικά. Ως απάντηση, η Κύπρος εφάρμοσε μια αυστηρή στρατηγική με έμφαση στις επιστροφές, η οποία απέδωσε καρπούς: οι αναχωρήσεις πλέον ξεπερνούν τις αφίξεις κατά πέντε φορές, με ένα σημαντικό ποσοστό αυτών να είναι εθελοντικές. "Η Κύπρος έχει υλοποιήσει ένα επιτυχημένο πρόγραμμα επιστροφών, οι περισσότερες εκ των οποίων είναι εθελοντικές, και θα θέλαμε να δούμε μια στέρεη νομική βάση που θα βοηθήσει και άλλα κράτη να τις εφαρμόσουν," δήλωσε χαρακτηριστικά ο κ. Ιωαννίδης.
Οι επικείμενες διαπραγματεύσεις, που αναμένεται να ξεκινήσουν περίπου τον Μάρτιο, θα είναι σύνθετες, περιλαμβάνοντας "τριμερείς συζητήσεις" μεταξύ κρατών μελών, Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η Κύπρος στοχεύει να αξιοποιήσει την αποδεδειγμένη επιτυχία της για να καλλιεργήσει συναίνεση σε μια κοινή ευρωπαϊκή προσέγγιση. Ο κεντρικός στόχος είναι η δημιουργία ενός συνεκτικού νομικού πλαισίου που θα απλοποιεί όχι μόνο την απέλαση όσων οι αιτήσεις ασύλου απορρίπτονται, αλλά θα εξερευνά και καινοτόμες λύσεις για την επεξεργασία των αιτήσεων και τη διαχείριση των επιστροφών σε κέντρα εκτός ευρωπαϊκών συνόρων, ενδεχομένως σε γειτονικές χώρες όπως η Συρία και ο Λίβανος.
Αυτή η εντεινόμενη εστίαση στις επιστροφές ευθυγραμμίζεται με την ευρύτερη ευρωπαϊκή ατζέντα. Το πρόσφατα συμφωνημένο Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου της ΕΕ, που περιλαμβάνει ενισχυμένες διατάξεις για τις επιστροφές, αναμένεται να τεθεί σε ισχύ στα μέσα του 2026. Η πρόσφατη απόφαση της ΕΕ να περιορίσει εμπορικές προτιμήσεις για χώρες που δεν συνεργάζονται επαρκώς στις επιστροφές, σηματοδοτεί μια πιο δυναμική στάση, με στόχο να ενθαρρύνει τρίτες χώρες να τηρήσουν τις υποχρεώσεις τους.
Η επιτυχία αυτών των διαπραγματεύσεων είναι ζωτικής σημασίας για την Κύπρο, προσφέροντας μια διέξοδο για την άμβλυνση του δυσανάλογου μεταναστευτικού της φορτίου. Ευρύτερα, το αποτέλεσμα θα διαμορφώσει την ικανότητα της ΕΕ να διαχειριστεί την παράτυπη μετανάστευση, προάγοντας ένα πιο εναρμονισμένο και αποτελεσματικό σύστημα σε ολόκληρη την ήπειρο. Με την Κύπρο να κρατά τα ηνία, η προσδοκία είναι η ανάδυση μιας απτής και εφαρμόσιμης πολιτικής επιστροφών, παρέχοντας το απαραίτητο πλαίσιο για την αντιμετώπιση μιας από τις πιο επίμονες προκλήσεις της Ευρώπης.