Μια ιατρική και ηθική κρίση ευρωπαϊκών διαστάσεων βρίσκεται σε εξέλιξη, με επίκεντρο έναν μόνο δότη σπέρματος από τη Δανία. Το γενετικό του υλικό, που χρησιμοποιήθηκε σε κλινικές γονιμοποίησης για σχεδόν δύο δεκαετίες, αποκάλυψε την ύπαρξη μιας θανατηφόρας κληρονομικής προδιάθεσης για καρκίνο. Αυτό το γεγονός επηρεάζει πλέον δεκάδες οικογένειες και αναδεικνύει σοβαρές αδυναμίες στο διεθνές σύστημα ιατρικά υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Ο εν λόγω δότης, πρώην φοιτητής, παρείχε δείγματα στην Ευρωπαϊκή Τράπεζα Σπέρματος (ESB) από το 2005. Για δεκαεπτά ολόκληρα χρόνια, οι δωρεές του διανεμήθηκαν σε τουλάχιστον δεκατέσσερις χώρες, συμπεριλαμβανομένων της Κύπρου και της Ελλάδας. Κρυμμένη όμως κάτω από την επιφάνεια, βρισκόταν μια τραγική ειρωνεία της φύσης: ο άνδρας ήταν φορέας μιας μετάλλαξης στο γονίδιο TP53, η οποία προκαλεί το σύνδρομο Li-Fraumeni. Η κατάσταση αυτή αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου κατά τη διάρκεια της ζωής σε ποσοστό άνω του 90%. Το χειρότερο; Η μετάλλαξη ήταν παρούσα μόνο σε ένα μέρος του σπέρματός του, ένα φαινόμενο γνωστό ως «ψηφιδωτότητα», αφήνοντας τα υπόλοιπα κύτταρά του ανεπηρέαστα και επιτρέποντας του να περάσει απαρατήρητος από τα τυπικά ιατρικά τεστ.
Η έκταση του δράματος άρχισε να αποκαλύπτεται την άνοιξη του 2023. Διεθνής δημοσιογραφική έρευνα αποκάλυψε ότι από 67 παιδιά που έχουν ταυτοποιηθεί, 23 κληρονόμησαν τη μεταλλαγμένη γονιδιακή πληροφορία. Δέκα από αυτά έχουν ήδη διαγνωστεί με καρκίνο, με ορισμένα να έχουν αντιμετωπίσει πολλαπλές μορφές της ασθένειας, και, δυστυχώς, κάποια να έχουν ήδη χάσει τη ζωή τους σε νεαρή ηλικία. «Έχουμε πολλά παιδιά που έχουν ήδη εμφανίσει καρκίνο», δήλωσε η δρ Edwige Kasper, γενετιστής στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Ρουέν, με τα λόγια της να είναι στιγματισμένα από τη βαρύτητα της τραγωδίας.
Η διαχείριση της υπόθεσης από την Τράπεζα Σπέρματος βρίσκεται πλέον στο στόχαστρο. Παρόλο που ο δότης ανεστάλη προσωρινά το 2020 μετά από μια πρώτη αναφορά, επανεντάχθηκε στο σύστημα. Η μοιραία μετάλλαξη εντοπίστηκε οριστικά μόλις το 2023, έπειτα από πιο εξειδικευμένη γενετική εξέταση, οδηγώντας στην οριστική του απόκλειση. Αυτή η χρονολογική ακολουθία εγείρει σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την επάρκεια των προγραμμάτων ελέγχου και των πρωτοκόλλων δράσης στον τομέα.
Η Κύπρος παρουσιάζει μια ιδιαίτερη περίπτωση. Λόγω της αυστηρής εθνικής νομοθεσίας, που περιορίζει τη χρήση ενός δότη σε μία μόνο οικογένεια, **δεν γεννήθηκαν παιδιά στο νησί από τον συγκεκριμένο δότη**. Αυτή η διαφορά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες υπογραμμίζει το χαοτικό και κατακερματισμένο τοπίο κανονισμών που διέπουν την αναπαραγωγική ιατρική στην ήπειρό μας.
Για τις πληγείσες οικογένειες, η αποκάλυψη είναι συντριπτική. Τα παιδιά που κληρονόμησαν το γονίδιο αντιμετωπίζουν ένα μέλλον γεμάτο ιατρική παρακολούθηση και το άγχος μιας δια βίου απειλής. Το σκάνδαλο αυτό πυροδοτεί επίκαιρες συζητήσεις: για την ανάγκη εφαρμογής εις βάθος γενετικών ελέγχων στους δότες, για τη δημιουργία ενός αποτελεσματικού διεθνούς μηχανισμού παρακολούθησης και ειδοποίησης, και για τα ηθικά όρια στον αριθμό των παιδιών που μπορεί να αποκτήσει ένας δότης.
Ενώ οι αρχές προσπαθούν να εντοπίσουν όλες τις πιθανώς επηρεασμένες οικογένειες, αυτή η υπόθεση παραμένει ως ένα πικρό μάθημα. Δείχνει με τραγικό τρόπο πώς οι απρόβλεπτες συνέπειες της γονιδιακής μας κληρονομιάς μπορούν να διασταυρωθούν με εμπορικά μοντέλα και τον ανθρώπινο πόθο για παιδιά, αφήνοντας πίσω τους ένα ίχνος πόνου και αβεβαιότητας.